مزایا و چالشهای عضویت در تعاونیهای کشاورزی برای تولیدکنندگان میوه.
- محمد یاسر گنجی دوست
- No Comments
مزایا و چالشهای عضویت در تعاونیهای کشاورزی: قدرت اتحاد برای باغداران (یک دست صدا ندارد)
در بازار کشاورزی ایران، یک تراژدی تکراری وجود دارد: باغداری که یک سال تمام زحمت میکشد تا بهترین سیب یا زردآلو را تولید کند، اما در فصل برداشت مجبور میشود محصولش را به نصف قیمت واقعی به دلال بفروشد، چون انبار ندارد، کامیون ندارد و دستش به بازار تهران نمیرسد.
اینجاست که “تعاونی کشاورزی” به عنوان یک نجاتدهنده وارد میشود. تعاونی یعنی ۱۰، ۵۰ یا ۱۰۰ کشاورز با هم متحد میشوند تا کارهایی را انجام دهند که “تکی” نمیتوانستند.
-
تکی نمیتوانید سردخانه بسازید، اما ۱۰۰ نفر با هم میتوانند.
-
تکی نمیتوانید کود را مستقیم از پتروشیمی بخرید، اما تعاونی میتواند.
اما تعاونیها هم چالشهای خود را دارند: اختلافات داخلی، مدیریت ضعیف و کاغذبازی. در این مقاله تحلیلی، ما کفه ترازوی “سود و زیان” عضویت در تعاونی را بررسی میکنیم و به شما میگوییم که آیا پیوستن به این ساختار برای کسبوکار شما مناسب است یا خیر.
بخش اول: مزایای طلایی (چرا باید عضو شویم؟)
عضویت در تعاونی، شما را از یک “کشاورز تنها” به “سهامدار یک شرکت بزرگ” تبدیل میکند.
۱. قدرت چانهزنی در خرید (Economy of Scale)
وقتی شما برای ۱ هکتار باغ خود کود میخرید، باید قیمت خردهفروشی را بپردازید.
-
در تعاونی: مدیر تعاونی برای ۱۰۰۰ هکتار کود میخرد. او مستقیماً با کارخانه وارد مذاکره میشود و ۳۰ تا ۴۰ درصد تخفیف حجمی میگیرد.
-
نتیجه: کاهش چشمگیر هزینه تولید (کود، سم، سبد میوه).
۲. حذف واسطهها در فروش (قدرت بازار)
دلالان از “نیاز فوری به پول” و “نبود انبار” کشاورز سوءاستفاده میکنند.
-
در تعاونی: تعاونی محصول همه اعضا را جمع میکند، سورت میکند، بستهبندی میکند و مستقیماً با فروشگاههای زنجیرهای یا تجار خارجی قرارداد میبندد. سود دلال به جیب کشاورز برمیگردد.
۳. زیرساختهای مشترک (سردخانه و ماشینآلات)
خرید یک دستگاه سورتینگ لیزری یا ساخت سردخانه ۵۰۰۰ تنی، میلیاردی هزینه دارد. هیچ باغداری به تنهایی نمیتواند این کار را بکند.
-
در تعاونی: اعضا با سرمایه اندکِ خود، این امکانات را میسازند و همه از آن استفاده میکنند. این یعنی جلوگیری از فساد محصول و امکان فروش در فصل گرانی.
۴. برندینگ و بازاریابی (هویت مشترک)
فروش “سیب ارومیه” به صورت فله، سود کمی دارد. اما فروش “برند سیب زرین ارومیه” (محصول تعاونی) با بستهبندی صادراتی، ارزش افزوده دارد. تعاونی میتواند هزینه طراحی سایت، غرفه نمایشگاه و تبلیغات تلویزیونی را بپردازد.
بخش دوم: چالشها و موانع (نیمه خالی لیوان)
تعاونی مدینه فاضله نیست. بسیاری از تعاونیها در ایران شکست میخورند. چرا؟
۱. مدیریت غیرحرفهای (چالش اصلی)
بسیاری از تعاونیها توسط “ریشسفیدان” اداره میشوند، نه “مدیران کسبوکار”.
-
مشکل: تصمیمات سنتی، عدم آشنایی با بازاریابی دیجیتال و مقاومت در برابر تغییر، تعاونی را فلج میکند. تعاونی نیاز به مدیرعامل حرفهای (استخدام شده) دارد، نه فقط هیئت مدیره محلی.
۲. تعارض منافع و بیاعتمادی
-
سناریو: تعاونی میگوید “محصول را تحویل دهید تا صادر کنیم و ۳ ماه دیگر پول بگیرید.” کشاورزِ بدهکار میگوید “من همین الان پول نقد دلال را میخواهم.”
-
نتیجه: اعضا محصول خوبشان را به دلال میفروشند و محصول درجه ۲ را به تعاونی میدهند! این خیانت، تعاونی را نابود میکند.
۳. کندی در تصمیمگیری
در یک کسبوکار شخصی، صبح تصمیم میگیرید و ظهر انجام میدهید. در تعاونی، باید جلسه هیئت مدیره تشکیل شود، رایگیری شود و صورتجلسه امضا شود. این کندی در بازارهای نوسانی (مثل دلار) خطرناک است.
۴. مشکل “سواری مجانی” (Free Rider Problem)
برخی اعضا هیچ تلاشی نمیکنند، در جلسات شرکت نمیکنند، اما انتظار دارند به اندازه اعضای فعال سود ببرند. این باعث دلسردی پیشروان میشود.
مدلهای موفق تعاونی در جهان (درسهایی برای ایران)
-
سانکیست (Sunkist): بزرگترین تعاونی مرکبات آمریکا. هزاران باغدار پرتقال، محصولشان را تحت یک برند جهانی میفروشند. هیچکس اسم باغدار را نمیداند، اما همه برند Sunkist را میشناسند.
-
زسپری (Zespri): تعاونی کیویکاران نیوزیلند که انحصار صادرات کیوی جهان را در دست دارد و قیمت جهانی را تعیین میکند.
درس: رمز موفقیت آنها “استانداردسازی سختگیرانه” است. اگر محصول یک عضو کیفیت لازم را نداشته باشد، تعاونی آن را نمیپذیرد تا آبروی برند نرود.
نقش وبسایت در موفقیت تعاونی (ایده برای طراحان وب)
امیررضا جان، تعاونیهای مدرن به “پلتفرم مدیریت” نیاز دارند. تو میتوانی سایتی طراحی کنی که این مشکلات را حل کند:
-
پنل اختصاصی اعضا: هر کشاورز وارد پنل شود، ببیند چقدر محصول تحویل داده، کیفیت بارش چه گریدی (A, B, C) گرفته و چقدر سود طلبکار است (شفافیت مالی).
-
فروشگاه آنلاین تعاونی: فروش مستقیم محصولات تعاونی به مصرفکننده نهایی (B2C) بدون واسطه.
-
سیستم رأیگیری آنلاین: برای اینکه تصمیمگیری سریع شود، اعضا بتوانند با گوشی موبایل در نظرسنجیها شرکت کنند.
بخش پرسش و پاسخ (FAQ)
۱. آیا تعاونیهای ایران قدرت اجرایی دارند؟ بله، اگر درست ثبت شوند. تعاونیهای تولید روستایی و تعاونیهای کشاورزی، شخصیت حقوقی دارند و میتوانند وامهای کلان بانکی با بهره کم بگیرند، صادرات کنند و حتی نهادهها را با ارز دولتی وارد کنند.
۲. تفاوت “کشت و صنعت” با “تعاونی” چیست؟
-
کشت و صنعت: یک شرکت بزرگ (سرمایهدار) زمینها را میخرد و کارگر استخدام میکند. سود مالِ شرکت است.
-
تعاونی: زمین مالِ خودِ کشاورزان است. آنها فقط در “خدمات” (خرید و فروش) شریک میشوند. سود به نسبتِ فعالیت، بین کشاورزان تقسیم میشود.
۳. چگونه یک تعاونی موفق راه بیندازیم؟ با تعداد کم شروع کنید (مثلاً ۱۰ باغدار پیشرو). اساسنامه سفت و سختی برای “کیفیت محصول” بنویسید. یک مدیر فروش حرفهای (خارج از اعضا) استخدام کنید و به او پورسانت بدهید.
جمعبندی: اتحاد، تنها راه بقا
در بازار بیرحم امروز، “باغدارِ تنها” محکوم به فناست. عضویت در تعاونی کشاورزی، اگر با هوشمندی و ساختار مدرن باشد، به کشاورز اجازه میدهد تا:
-
هزینههایش را ۳۰٪ کاهش دهد.
-
فروشش را ۵۰٪ افزایش دهد.
-
و از همه مهمتر، “مالکِ دسترنجِ خود” باقی بماند.
به عنوان یک متخصص دیجیتال، کمک به تعاونیها برای ورود به دنیای آنلاین، یکی از ارزشمندترین خدماتی است که میتوان به بخش کشاورزی کشور ارائه کرد.