چگونگی استفاده از خشکبار در رژیم غذایی فضانوردان و محیطهای بسته
- محمد یاسر گنجی دوست
- No Comments
خشکبار در فضا: چرا فضانوردان ناسا عاشق میوه خشک و آجیل هستند؟ (سوخت سفر به مریخ)
تصور کنید در ایستگاه فضایی بینالمللی (ISS) معلق هستید، ۴۰۰ کیلومتر بالاتر از زمین. اینجا نه سوپرمارکتی وجود دارد و نه یخچال بزرگی برای نگهداری میوههای تازه. هزینه ارسال هر کیلوگرم بار به فضا، حدود ۲۰,۰۰۰ دلار است. بنابراین، هر گرم غذا باید محاسبه شده و ارزشمند باشد.
در این شرایط سخت، چه غذایی میتواند همزمان وزن کم، کالری بالا، ماندگاری طولانی و طعم خوب داشته باشد؟ پاسخ، همان خوراکی باستانی است که اجداد ما در سفرهای جاده ابریشم میخوردند: خشکبار.
اما خشکباری که به فضا میرود، با آجیل روی میز شما کمی فرق دارد. این محصولات با پیشرفتهترین تکنولوژیها (مانند انجماد خشک یا پرتو دهی) فرآوری میشوند تا در محیط بیوزنی، تبدیل به قاتل فضانوردان نشوند!
در این مقاله علمی-فضایی، ما بررسی میکنیم که چرا ناسا (NASA) و سایر آژانسهای فضایی، میوه خشک و آجیل را به عنوان “سوپر فود فضایی” انتخاب کردهاند و شما چگونه میتوانید از این تکنیکها برای تغذیه در کوهنوردی یا شرایط بحرانی استفاده کنید.
چالشهای غذا خوردن در جاذبه صفر (چرا هر چیزی را نمیتوان برد؟)
غذا خوردن در فضا فقط برای سیر شدن نیست؛ یک چالش مهندسی است.
۱. خطر مرگبار “خردهنان” (Crumb Hazard)
در زمین، اگر نان خشک بخورید، خردههایش روی زمین میریزد. در فضا (جاذبه صفر)، خردهها در هوا معلق میمانند.
-
خطر: این ذرات میتوانند وارد چشم یا ریه فضانوردان شوند (خفگی) یا بدتر از آن، وارد تجهیزات الکترونیکی حساس سفینه شده و باعث اتصالی و آتشسوزی شوند.
-
راه حل: غذاها نباید خرد شوند. میوههای خشکِ “چسبناک و جویدنی” (مثل برگه زردآلو) عالی هستند، اما چیپسهای ترد و شکننده ممنوعاند (مگر اینکه یکجا در دهان گذاشته شوند).
۲. وزن و حجم (Mass Constraints)
پرتاب موشک سوخت زیادی میخواهد. غذا باید فشرده باشد. میوه خشک با حذف ۸۰ تا ۹۰ درصد آبِ میوه، وزن را به شدت کاهش میدهد بدون اینکه کالری کم شود.
۳. ماندگاری (Shelf Life)
مأموریتها ماهها طول میکشند. غذا باید بدون یخچال تا ۱۸ ماه سالم بماند. میوه خشک به دلیل رطوبت پایین (aw)، در برابر فساد مقاوم است.
تکنولوژی فضایی: میوه خشک “فریز درای” (Freeze-Dried)
ناسا برای حل مشکل کیفیت، تکنولوژی “خشک کردن انجمادی” را توسعه داد.
-
فرآیند: میوه (مثلاً توت فرنگی) منجمد میشود و سپس در خلاء قرار میگیرد. یخِ درون میوه بدون مایع شدن، بخار میشود (تصعید).
-
نتیجه: میوهای که ۹۸٪ آبش رفته، اما شکل، رنگ و ۹۷٪ ویتامینهایش حفظ شده است.
-
در فضا: فضانوردان میتوانند این میوه را همانطور خشک و ترد (مانند اسنک) بخورند، یا به آن آب اضافه کنند تا دوباره مثل میوه تازه شود. (مرتبط: “[مقایسه میوه فریز درای و سنتی]”).
منوی فضایی: فضانوردان چه خشکباری میخورند؟
بر اساس منوی رسمی ناسا و آژانس فضایی اروپا، این اقلام پای ثابت سفرهای فضایی هستند:
۱. آجیلها (بستههای انرژی)
-
انواع: بادام، بادام زمینی، بادام هندی و گردو.
-
فرم: معمولاً به صورت خام یا بوداده در بستههای وکیوم شفاف.
-
چرا؟ چگالی انرژی بالا. فضانوردان به دلیل کار سخت و ورزش اجباری (برای جلوگیری از تحلیل عضلات)، نیاز به کالری و پروتئین بالا دارند. آجیلها در کمترین حجم، بیشترین انرژی را میدهند.
۲. میوههای خشک (ویتامینهای پایدار)
-
انواع: برگه زردآلو، هلو، گلابی، آناناس و کشمش.
-
فرم: میوههایی که بافت “گوشتی و نرم” دارند (نیمهخشک) تا خرد نشوند.
-
چرا؟ تأمین فیبر (برای جلوگیری از یبوست فضایی!) و پتاسیم.
۳. شکلات و آبنباتهای میوهای
برای حفظ روحیه فضانوردان، بستههای کوچک شکلات روکشدار (مثل اسمارتیز) و میوههای خشک شکلاتی ارسال میشود.
بستهبندی فضایی: مهندسی ایمنی
شما نمیتوانید پسته را در کیسه فریزر به فضا ببرید.
-
وکیوم مطلق: تمام اکسیژن باید خارج شود تا اکسیداسیون چربی آجیلها رخ ندهد (چون در فضا هوای تازه نیست و بوی نامطبوع فاجعه است).
-
بستههای تکنفره: غذاها در وعدههای کوچک بستهبندی میشوند تا پس از باز شدن، دورریز نداشته باشند.
-
چسب ولکرو (Velcro): پشت بستههای غذا چسبهای پارچهای دارد تا فضانوردان بتوانند آن را به میز یا لباس خود بچسبانند تا در فضا شناور نشود!
کاربرد زمینی: درسهایی برای کوهنوردان و بقا
ما فضانورد نیستیم، اما میتوانیم از این دانش در شرایط سخت استفاده کنیم.
۱. تغذیه کوهنوردی و طبیعتگردی
کوهنوردان هم مثل فضانوردان محدودیت وزن کولهپشتی دارند.
-
درس: به جای حمل کنسروهای سنگین و آبدار، از میوه خشک فریز درای و آجیل استفاده کنید. ۵۰۰ گرم خشکبار، انرژی معادل ۲ کیلو غذای پخته دارد.
۲. انبارداری اضطراری (Prepping)
برای پناهگاهها یا شرایط بحران (زلزله/سیل)، میوه خشک وکیوم شده بهترین گزینه است.
-
ماندگاری: اگر درست وکیوم شود، تا ۲ تا ۵ سال قابل مصرف است.
۳. محیطهای ایزوله (زیردریایی)
در زیردریاییها که ماهها زیر آب هستند، میوه تازه نایاب است. میوه خشک تنها راه تأمین فیبر و جلوگیری از بیماریهای گوارشی خدمه است.
بخش پرسش و پاسخ فضایی (FAQ)
۱. آیا فضانوردان میتوانند تخمه بشکنند؟ مطلقاً خیر! پوست تخمه در فضا معلق میشود و خطرناک است. تمام آجیلها باید مغز شده و بدون پوست باشند. حتی نمک و فلفل هم به صورت مایع هستند، نه پودر.
۲. آیا میوه خشک در فضا مزه متفاوتی دارد؟ بله. در جاذبه صفر، مایعات بدن به سمت سر حرکت میکنند (مثل وقتی که سرما خوردهاید و کیپ شدهاید). این باعث میشود حس بویایی و چشایی ضعیف شود. به همین دلیل فضانوردان ترجیح میدهند غذاهای تندتر، ترشتر و با طعم قویتر (مثل آلبالو خشک یا آجیل فلفلی) بخورند.
۳. آیا باکتریها در فضا روی میوه خشک رشد میکنند؟ باکتریها در فضا سریعتر جهش پیدا میکنند. به همین دلیل تمام خشکبارها قبل از پرتاب، تحت پرتودهی (Irradiation) قرار میگیرند تا کاملاً استریل شوند.
جمعبندی: غذای آینده
استفاده از خشکبار در فضا، ثابت میکند که این ماده غذایی، “تکنولوژیکترین” غذای طبیعی جهان است. محصولی که هزاران سال پیش زیر آفتاب کویر خشک میشد، امروز با تکنولوژی فریز درای، انسان را در سفر به مریخ همراهی میکند.
به عنوان یک طراح وب یا فعال این حوزه، این داستان (از جاده ابریشم تا ایستگاه فضایی) میتواند بهترین محتوا برای بخش “درباره محصول” یا بلاگ سایت شما باشد.